Οι λόγοι για τους οποίους τα όρια στα παιδιά καταπατώνται

• Προσοχή: Όταν το παιδί πιστεύει ότι είναι σημαντικό μόνο όταν οι άλλοι ασχολούνται μ’ αυτό. Σε αυτή την περίπτωση εκδηλώνει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά προκειμένου να τραβήξει το ενδιαφέρον του ενήλικα.

• Δύναμη: Όταν το παιδί θέλει να αποδείξει ότι κανείς δε μπορεί να το ελέγξει. Τότε, δεν υπακούει σε κανόνες και υποδείξεις του ενήλικα.

• Εκδίκηση: το παιδί νιώθει σημαντικό όταν πληγώνει τους άλλους, καθώς νιώθει και το ίδιο πληγωμένο.

• Ανικανότητα: Όταν το παιδί νιώθει αβοήθητο να κάνει κάτι, προσπαθεί να πείσει τον ενήλικα να μην περιμένει τίποτα απ’ αυτό.

H τιμωρία σε οποιαδήποτε μορφή της δείχνει έλλειψη σεβασμού στο παιδί και δημιουργεί στο παιδί ανασφάλεια. Επιπλέον, είναι αποδεδειγμένο πως η τιμωρία δεν αποδίδει μακροπρόθεσμα και σε πολλές περιπτώσεις χαρακτηρίζεται πλήρως αναποτελεσματική.

Ειδικότερα αναφέρουμε τα παρακάτω μειονεκτήματα της τιμωρίας:

• Μαθαίνει τα παιδιά τι να μην κάνουν και όχι τι να κάνουν.

• Αναστέλλει παρά προάγει τη διαδικασία της μάθησης καθώς προκαλεί φόβο και άγχος.

• Μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά επιθυμία εκδίκησης και άλλα αρνητικά συναισθήματα.

• Μαθαίνει τα παιδιά να λένε ψέματα και να κρύβονται προκειμένου να αποφύγουν την τιμωρία.

• Μπορεί να ενισχύσει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά σε περίπτωση που το παιδί τη χρησιμοποιεί για να τραβήξει την προσοχή.

• Η αγωνία και ο φόβος που προκαλούν στο παιδί μπορεί να γενικευτούν και σε άλλους τομείς.

Από την άλλη πλευρά, έρχονται τα όρια και οι συνέπειες να δώσουν στους γονείς έναν άλλο τρόπο με τον οποίο μπορούν να αντιμετωπίσουν την ανεπιθύμητη συμπεριφορά του παιδιού τους. Η σημασία της οριοθέτησης στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού είναι σπουδαία. Τα παιδιά χρειάζονται τα όρια για να μπορούν να νιώθουν ασφάλεια και σιγουριά και να γνωρίζουν μέχρι πού μπορούν να φτάσουν. Γνωρίζοντας τα δικά τους όρια, μαθαίνουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν και τα όρια του άλλου, όντας με αυτόν τον τρόπο ικανά να συμπεριφερθούν ανάλογα σε μια κοινωνική ομάδα ή περίσταση. Από την ηλικία των 3 ετών τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν τη σχέση μεταξύ πράξης και συνέπειας. Έχει, λοιπόν, νόημα να εξηγούμε στα παιδιά μέχρι που μπορούν να φτάσουν για να ξέρουν και πότε η συμπεριφορά τους δεν είναι αποδεκτή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά αναλαμβάνουν τα ίδια την ευθύνη της συμπεριφοράς τους και δε νιώθουν ότι ο ενήλικας τα εξουσιάζει. Ακόμη, η οριοθέτηση στην καθημερινότητά τους παρέχει στα παιδιά ένα σταθερό περιβάλλον και τους δείχνει το ενδιαφέρον του γονέα.

Οι γονείς δεν πρέπει να φοβούνται να θέσουν κάποια όρια στο παιδί τους και να νιώθουν σαν “μπαμπούλες”. Αντιθέτως, καλό είναι να έχουν στο μυαλό τους πως με την οριοθέτηση βοηθούν το παιδί να αποκτήσει σταδιακά αυτοέλεγχο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, προετοιμάζουν το παιδί για μια ομαλή ένταξη στην κοινωνία. Οδηγώντας το μακροπρόθεσμα στο δρόμο της ανεξαρτησίας.

Όρια στα παιδιά και λεκτική αποδοκιμασία 

Χρησιμοποιούμε με σταθερό τρόπο τη λεκτική αποδοκιμασία. Θέτουμε όρια στα παιδιά. Αγνοούμε το παιδί που εκδηλώνει ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Του λέμε π.χ «Δεν μπορώ να καταλάβω αν δεν σταματήσεις να φωνάζεις και δε μου πεις ήρεμα τι θέλεις»… 

Μπορούμε να πάμε για λίγο σε κάποιο άλλο χώρο, δίνοντας του το χρόνο και το χώρο να σκεφτεί. Την ώρα της έντασης δεν συζητάμε με το παιδί, δεν κάνουμε κήρυγμα και δεν διαπραγματευόμαστε. Καλό είναι να εκφραζόμαστε με απλές εκφράσεις, κατανοητές και αντίστοιχες της ηλικίας του κάθε παιδιού.

Εμμένουμε σταθερά στον κανόνα χωρίς να ενδίδουμε σε παρακάλια του παιδιού διότι του περνάμε ότι το όριο είναι μεταβλητό. Με αυτόν τον τρόπο αγνοούμε την αρνητική συμπεριφορά του παιδιού και ταυτόχρονα δεν συμβιβαζόμαστε με το χειρισμό του. Το μήνυμα που λαμβάνει το παιδί είναι ότι δεν έχει νόημα να συμπεριφέρεται έτσι.

Έκφραση των συναισθημάτων

Όταν ηρεμήσουν τα πράγματα, πηγαίνουμε κοντά στο  παιδί και μιλάμε μαζί του για αυτό που έγινε. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε και να ονομάσουμε εμείς οι ίδιοι τα συναισθήματά που μπορεί να βιώνει εκείνη τη στιγμή και το ίδιο είτε δεν τα αντιλαμβάνεται, είτε δεν ξέρει πώς να τα εκφράσει.

Με αυτόν τον τρόπο δείχνουμε ότι μπορούμε να κουβεντιάσουμε όταν νοιώθουμε θυμωμένοι αντί να φωνάζουμε. Μπορούμε να πούμε «στεναχωριέμαι όταν μαλώνουμε μεταξύ μας», ή «Τώρα που δεν φωνάζεις δυνατά μπορώ καλύτερα να καταλάβω τι θέλεις».

Διακοπή χρόνου (time out) ή Γωνιά της σκέψης

Όταν ένα παιδί βρίσκεται σε ένα χώρο και εκδηλώνει ανεπιθύμητη συμπεριφορά, απομακρύνουμε το παιδί από τις δραστηριότητες στο χώρο. Tο οδηγούμε σε μια γωνία ή σε ένα άλλο δωμάτιο να καθίσει μόνο του για λίγα λεπτά. Αφού τελειώσει ο χρόνος, αγκαλιάζουμε το παιδί και εξηγούμε γιατί ήταν αναγκαίο να γίνει αυτό. Η διακοπή χρόνου πρέπει ναχρησιμοποιείται για λίγα λεπτά και δεν έχει στόχο την εξόντωση του παιδιού.

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι το παιδί να μεταφερθεί από μια συνθήκη που του αρέσει, σε μια άλλη συνθήκη που θα του δώσει τη δυνατότητα να σκεφτεί. Αυτή η συνθήκη για ορισμένα παιδιά δεν ωφελεί να είναι η ολιγόλεπτη παραμονή του παιδιού στο δικό του δωμάτιο. Διότι εκεί μπορεί να απασχοληθεί με τα παιχνίδια του και σε αυτή την περίπτωση δεν έχει καμία αξία το time out.

Η ίδια τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τα παιχνίδια. Για παράδειγμα τα δύο αδέρφια που τσακώνονται για το ποιος θα πάρει ένα παιχνίδι και στο δωμάτιο κυριαρχεί πανικός, η μητέρα μπορεί να τα προειδοποιήσει ότι αν δεν βρουν σύντομα μια λύση τότε το παιχνίδι θα μπει σε time out για λίγα λεπτά. Επίσης, κάποιοι γονείς μπορεί να εφαρμόσουν το time out για τους ίδιους πηγαίνοντας σε έναν άλλο χώρο μέχρι να ηρεμήσει η κατάσταση.

Η στέρηση του επιθυμητού αντικειμένουόταν το παιδί εκδηλώνει αντιδραστική συμπεριφορά χρειάζεταινα είναι σύντομη και δίκαιη. Με αυτόν τον τρόπο ισχύει η συνέπεια και ταυτόχρονα το ίδιο έρχεται σε περισσότερη επαφή με αυτό που συνέβη. Ένας άλλος τρόπος (κυρίως για τα μεγαλύτερα παιδιά) είναι να δοθεί η ευκαιρία στο ίδιο το παιδί να επιλέξει μια συνέπεια, αντί να την επιβάλλουμε εμείς.